مشیت مطلقه الهی و رابطه آن با اختیار انسان با تأکید بر اندیشه علامه طباطبایی

مسأله‌ مشیت الهی و رابطه‌ آن با اختیار انسان، از جمله مسائلی است که قدمتی به درازای تاریخ پیدایش بشریت دارد و از دیرباز، به عنوان مسأله اساسی انسان‌ها مطرح بوده و مطالب بسیاری درباره‌ آن در آثار حدیثی، کلامی، فلسفی و تفسیری اندیشه‌وران اسلامی، گفته و نوشته شده است. آیات قرآن کریم درباره‌ مشیت و اراده‌ خداوند و اختیار انسان و میزان دخالت مستقیم یا غیرمستقیم خداوند در نظام هستی و آفرینش دو گونه است: یک قسم از آیات، آشکارا، همه‌ امور و پدیده‌های گوناگون عالم هستی را بی‌واسطه به خداوند اسناد می‌دهند و به‌گونه‌ای هستند که خداوند را تنها عامل مؤثر در پیدایش موجودات و تدبیر امور انسان‌ها و دیگر آفریده‌ها می‌دانند. بخش دوم، بر اختیار و نقش بی‌بدیل انسان در نظام آفرینش و به‌ویژه سرنوشت او تأکید دارند و افعال فاعل‌هاى طبیعى از جمله انسان را به خود آنان نسبت داده، انسان را مسئول عملکرد خویش مى‏دانند؛ درنتیجه، براى او تعیین تکلیف نموده، به وعده و وعید او مى‏پردازند؛ در نوشتار حاضر، به تبیین آیات و طرح و مقایسه‌ دیدگاه‌ها و آرای مختلف اهل حدیث، متکلمان، حکما و به‌ویژه دیدگاه علامه طباطبایی در جمع میان این دو دسته آیات پرداخته شده است.